Hoe groepen Twitter-gebruikers over rookvrije zones en ander anti-rookbeleid praten
— Samenwerking met Erasmus MC, Centrum Media & Gezondheid en Rijksuniversiteit Groningen
Kinderen hebben het recht om op te groeien in een rookvrije omgeving. Overal op de wereld hebben overheden wetgeving ingevoerd om dat mogelijk te maken; ook in Nederland.
Om anti-rookwetgeving succesvol in te voeren is het belangrijk om te weten of maatregelen effectief zijn, of er wettige basis én draagvlak voor is. Dat is onderzocht door een samenwerkingsverband tussen het Erasmus MC, de rechtenfaculteit van de Rijksuniversiteit Groningen, het Centrum Media & Gezondheid en New Momentum. New Momentum onderzocht hoe er op Twitter, YouTube en het open web over tabak en rookvrijbeleid gesproken werd.
Frictie
Na publieke gebouwen, horeca en schoolpleinen, worden ook steeds meer ziekenhuizen en universiteiten rookvrij. Tegelijkertijd worden er maatregelen voorbereid om te zorgen dat kinderen niet langer hoeven mee te roken: denk aan rookvrije auto’s of balkons. Dit zijn vergaande maatregelen en het is onduidelijk of daar wel draagvlak voor is. Dat is belangrijk, omdat die maatregelen het zonder draagvlak wel kunnen schudden waar kinderen dan vervolgens weer het slachtoffer van worden.
Gesprekken op sociale media vormen deel van de context waarin uiteindelijk draagvlak ontstaat. New Momentum onderzocht daarom gesprekken over tabak en tabaksontmoedigingsbeleid op Twitter, YouTube en het open web. Tussen 1 januari 2020 en 31 maart 2021 vonden we 45.666 openbare Twitterberichten geschreven door 21.973 unieke gebruikers. Zij maakten deel uit van een immens netwerk van 13.114.853 Twittergebruikers. Door te kijken naar hoe die gebruikers elkaar volgen, konden we verschillende communities onderscheiden die er in de discussie over rookbeleid ieder hun eigen agenda op nahielden.
Momentum
Zo vonden we een community van artsen, verplegers en ander medisch personeel (Health Care) die informatie over de effecten van roken deelden en zich hard maakten voor strenger beleid. Zij werden veel geretweet door een grote community van doorsnee Nederlandse Twitter-gebruikers (Dutch Twitter Users) die trouw het mainstream nieuws volgen uit de media community (News & Current Affairs).
Daartegenover staat een grote Anti-Establishment community die twijfels heeft bij de oprechtheid van de mainstream media en andere instituten zoals de overheid en de wetenschap. De Anti-Establishment community ziet in strengere rookwetgeving een trend van vertrutting: vliegen mag niet meer, vlees eten mag niet meer – zij vragen zich hardop af of zij in de toekomst nog wel mogen leven zoals ze willen. Terwijl het Anti-Establishment en de Dutch Twitter Users elkaar daarover in de haren vliegen, houden de media zich afzijdig en vervullen hun traditionele rol: hun volgers voorzien van informatie.
Vliegen mag niet meer, vlees eten mag niet meer – mogen zij in de toekomst nog wel leven zoals zij willen?
— In de Anti-Establishment community bestaan er zorgen over ”vertrutting’.
Het echte venijn zit links onderin het netwerk waar een aantal Twitteraars zich systematisch lijken in te zetten om wetgeving rond ‘vaping’ (het dampen van e-sigaretten) tegen te gaan (Vaping Lobby). Daarbij wordt vaping geframed als het gezonde alternatief voor roken. Sterker nog – stellen ze – als vaping aan banden wordt gelegd zullen er meer mensen blijven roken en daar dus aan sterven. Om hun argumenten kracht bij te zetten verwijzen ze naar serieus uitziende nieuwswebsites die gefinancierd lijken te worden door conservatief-liberale organisaties (1, 2) die zich in de VS inzetten vóór vrijheid en tégen wapen-, drank- en tabaksbeperkende wetgeving. Alle trucs worden daarbij uit de kast getrokken, inclusief tranentrekkende filmpjes van nabestaanden die stellen dat hun overleden vader nog had geleefd als hij ongestoord had kunnen vapen.
Gelukkig zet de inzet van de vaping community niet veel zoden aan de dijk. Vanuit de Health community zetten een aantal anti-tabaksactivisten zich in voor het ontmaskeren van de tabaksindustrie. Via hun Twitter-accounts en gelinkte websites noemen ze lobbyisten bij naam en toenaam en geven desïnformatieverspreiders lik op stuk. Maar soms gaat dat er ook hard aan toe: op niet te misverstane wijze wordt door sommige accounts gesteld dat rokers, drinkers en mensen met overgewicht verantwoordelijk zijn voor de alsmaar stijgende zorgkosten of ziekte en dood aan zichzelf te danken hebben. Koren op de molen van de Anti-Establishment community die hun vrijheden steeds verder beknot zien worden, maar die vooralsnog geen reden om berichten uit de Vaping Lobby te verspreiden.
Vorm
Tabaksontmoedigingsbeleid maakt het onmogelijk steeds meer geld aan tabak te verdienen. Het lijkt erop dat de tabakslobby zich heeft neergelegd bij het einde van de sigaret. Als lange termijnstrategie zet de tabaksindustrie daarom in op vaping, waarvan we in dit onderzoek de gevolgen zien.
Veel van het lobbywerk van de tabaksindustrie is echter in het Engels. Daardoor lijkt de vaping-beweging zich slechts in beperkte mate op Nederland te richten, al zijn er enkele accounts in de Anti-Establishment community die ‘vaping als het redelijke alternatief voor roken’ actief omarmd en gepromoot hebben.
E-sigaretten worden niet alleen gebruikt door voormalige rokers, maar ook verkocht aan jongeren – mét hippe smaakjes en verslavende nicotine. Het smaakverbod moet dat is waarom de tabakslobby er online zo tegen ageert.
— Vaping lijkt minder schadelijk dan roken, maar een smaakverbod behoedt jongeren van een levenslange nicotineverslaving.
Tegelijkertijd wijst een bescheiden hoeveelheid recent onderzoek er op dat vaping weliswaar ongezond is, maar minder ongezond dan het roken van tabak.
Om dit definitief te kunnen vaststellen is er echter veel meer onderzoek nodig. Ondertussen worden e-sigaretten niet alleen gebruikt door voormalige rokers die willen stoppen, maar ook verkocht aan jongeren – met smaakjes én verslavende nicotine. Het voorgenomen smaakverbod speelt wil dat verhinderen en het is precies die bom onder hun businessmodel waar de Vaping Lobby zo tegen ageert.
Op dit moment zijn het Ermasus MC, de rechtenfaculteit van de Rijksuniversiteit Groningen, het Centrum Media & Gezondheid hun onderzoeken aan het afronden. In een volgende fase zullen die gedeeld en besproken worden met een breed publiek. Uiteindelijk levert het onderzoek een aantal aanbevelingen op om de overheid en gezondheidsinstituten om kinderen een rookvrije omgeving te kunnen garanderen.