Het online discours over (institutioneel) racisme in Rotterdam
— Gemeente Rotterdam
De moord op George Floyd in mei 2020 mondde uit in een wereldwijde protestbeweging tegen racisme. Op 5 juni 2020 was Rotterdam het toneel voor een grootschalig protest. De demonstranten spraken zich uit tegen politiegeweld tegen de zwarte bevolking in de VS, terwijl ze ook de nadruk legden op Nederlandse excessen van racisme, waaronder het slavernijverleden en het uiterlijk van Zwarte Piet. Op sociale media kregen de demonstranten steun, maar ook felle kritiek te verduren. Voor de gemeente Rotterdam onderzocht New Momentum hoe Twittergebruikers in 2020 over racisme spraken.
We richtten ons op institutioneel racisme in Rotterdam. De doelen van dit onderzoek waren drieledig:
- Het identificeren van online communities en hun meningen en percepties in kaart brengen.
- Uitzoeken welke communities betrokken bleven als we de BLM-protesten – die een cruciaal media-evenement bleken te zijn – buiten beschouwing laten.
- Het identificeren van systematische pogingen om het Twitter-debat te beïnvloeden door bot- en desinformatienetwerken bloot te leggen.
We vonden drie communities van Twitter-gebruikers: Progressieven, Conservatieven en Media (Rotterdam). Het is duidelijk dat de progressieve gemeenschap het voortouw nam om racisme op de agenda te zetten, terwijl de conservatieve gemeenschap daarop reageerde.
Het netwerk van Twitter-gebruikers die racisme in Rotterdam bespraken. De cirkels zijn Twitter-gebruikers en de grootte drukt hun relatieve invloed uit. De lijnen geven de volg-patronen weer en de kleuren staan voor communities. De labels tonen de communitynamen, het totale aantal gebruikers in elke community en het aandeel gebruikers van elke community dat racisme-gerelateerde tweets heeft geschreven. Kleurintensiteit geeft aan of gebruikers racisme-gerelateerde tweets hebben gedeeld of niet.
Netwerk van Twitter-gebruikers die racisme in Rotterdam bespraken, met assen die geografische en ideologische uitlijning laten zien.
Dit leidde vaak tot verhitte discussies, zoals te zien is in het onderstaande semantische tag-netwerk:
- De Progressieven wisten met succes het momentum van #BLM te benutten om licht te werpen op Nederlandse uitingen van (anti-)racisme (bijvoorbeeld: ketikoti [afschaffing van de slavernij], etnisch profileren en racisme bij de Nederlandse politie).
- De Conservatieven reageerden door te wijzen op vermeende hypocrisie van de demonstranten (d.w.z.: ‘whitelivesmatter’, ‘alllivesmatter’, ‘metenmettweematen’) en op de vermeende dubbele moraal van de regering bij het handhaven van de covid-maatregelen (d.w.z.: vergeleken met de boerenprotesten eerder dat jaar). Verder wisten de Conservatieven de KOZP-hashtag (Kick Out Zwarte Piet) te kapen door KOZP-activist Akwasi van zwart fascisme te beschuldigen en de burgemeester van Rotterdam (‘Aboutaleb’) in verband te brengen met spelers in internationale complottheorieën (‘Soros’, CIA’).
- De Media (Rotterdam) gemeenschap bemoeide zich er nauwelijks mee, aangezien Twitter-gebruikers in die gemeenschap vooral links naar nieuwsartikelen deelden.
De complottheorieën in de conservatieve community brachten ons ertoe om te onderzoeken in hoeverre de Twitter-accounts in het netwerk echte mensen, bots of zogenaamde astroturfers waren (astroturf is de Engelse term voor kunstgras. Op Twitter is ‘astroturfing‘ het veinzen van grassroots steun). Met behulp van de Botometer API, ontwikkeld aan de Universiteit van Indiana, hebben we onderzocht in hoeverre het netwerk nepaccounts bevatte.
We hebben bots gevonden in alle drie de gemeenschappen. Deze bots waren echter meestal ongevaarlijke nieuws-aggregators die werden gebruikt door de reguliere media en door alternatieve nieuwskanalen.
Onder de Media (Rotterdam) gemeenschap vonden we nauwelijks bewijs voor de aanwezigheid van astroturfers. Daarentegen vonden we astroturfers onder zowel de Conservatieven als de Progressieven, hoewel meestal aan de extreme en internationale uiteinden van deze gemeenschappen.
Bot-netwerk: donkere tinten duiden op accounts die waarschijnlijk bots zijn. In alle drie de communities vonden we nieuwsaggregators die automatisch nieuwsartikelen deelden die op websites van zowel reguliere als alternatieve media waren geplaatst.
Interacties in het botnetwerk. De lijnen duiden op retweets, replies, quotes en/of mentions, terwijl dikkere lijnen herhaalde interacties weergeven. Op deze manier onthullen dikke ketens van lijnen en accounts botnetwerken.
Astroturfer-netwerk: donkere tinten rood duiden op accounts die waarschijnlijk astroturfers zijn. Aan de uiterste uiteinden van zowel de conservatieve als de progressieve gemeenschappen vonden we de meeste astroturfers.
We hebben weliswaar bewijs gevonden van bots en astroturfers in het netwerk, maar we hebben geen aanwijzingen gevonden dat ze op grote schaal zijn geactiveerd om het debat over racisme in Rotterdam te destabiliseren. Het debat over racisme in Rotterdam lijkt daarentegen plaats te vinden in de context van een groter, internationaal debat dat zowel door Conservatieven als Progressieven wordt beïnvloed door bots en astroturfers.